De 7 oorzaken van stress. Nr. 2: Rolconflicten

Ben je moeder of vader? Grote kans dat je last hebt van een rolconflict. Als werkende wil je waarschijnlijk je werk goed doen en daarom soms langer werken. Als ouder wil je je kinderen op tijd ophalen bij de crèche en rustig samen eten. Het is een conflict tussen twee rollen die elk heel andere eisen aan je stellen. En dat kan heftig zijn.

Er bestaan echter niet alleen conflicten tussen verschillende rollen, maar ook conflicten binnen een rol. En dat is helaas niet makkelijker. Een voorbeeld: je bent teamleider, en je vindt dat medewerkers zelfstandig moeten kunnen werken zodat ze zich kunnen ontplooien. Maar tegelijkertijd wil je ook de controle hebben, omdat je het als jouw verantwoordelijkheid ziet dat er geen fouten gebeuren.

Dit is een conflict binnen je rol van teamleider: vrijheid versus controle, vertrouwen versus zekerheid. Allebei is niet mogelijk, het ene beperkt altijd het andere.

Rolconflicten zijn enorm stressvol, omdat ze maar ten dele oplosbaar zijn. Bovendien voelen ze vaak bedreigend.

Herken je een van de volgende vaak voorkomende reacties op rolconflicten?

1. Je past je aan aan die groep, die voor jouw gevoel de zwaarste sancties oplegt.

De inschatting welke groep de zwaarste sancties oplegt, is heel persoonlijk, en hangt onder andere af van je persoonlijke gevoeligheden en je situatie. Het kan je baas zijn (bv angst voor baanverlies), maar dat kunnen ook je collega’s zijn (bv angst voor uitsluiting) of je kinderen (bv angst dat ze onhandelbaar worden).

Manager Jos is soms onverbiddelijk tegen medewerkers, omdat hij bang is dat hij anders in het management team niet meer serieus genomen wordt. Of dat ook echt zou gebeuren, doet er op dit moment niet toe: de bedreiging voelt voor Jos reëel en is het dus ook.

Gevolgen van deze reactie zijn vaak schuldgevoelens, angst of stress.

2. Je probeert je gedrag geheim te houden.

Je volgt je hart en je hoopt dat niemand het merkt.

Hoewel je bijvoorbeeld als zorgverlener weet dat je de regels van de organisatie of de zorgverzekeraar moet volgen, ga je het toch voor een patiënt anders regelen omdat je vindt dat dat beter is voor haar. Maar dat mag je baas of de zorgverzekeraar niet weten.

Mogelijke gevolgen hiervan zijn, behalve hopelijk tevredenheid over je keuze, ook angst en stress. Je bent bang dat je ontdekt wordt, of je leidt zelfs (deels) een dubbelleven. Niet makkelijk!

3. Je beleeft je rolconflict als een persoonlijk falen.

Je hebt hoge verwachtingen aan jezelf, en als het niet lukt, heb je het dus blijkbaar niet goed genoeg gedaan. Dit gebeurt heel vaak, zeker bij mensen met veel verplichtingen, zoals gezin, werk, vereniging, hobby, vrienden en meer.

Bijvoorbeeld: je wilt uitstekend werk leveren, en wil tegelijkertijd ook een goede baas, een leuke collega, een goede moeder, partner, vriendin en …  zijn. Dus je schiet overal te kort. Veel mensen beleven dat als persoonlijk falen. Maar is dat ook zo?

Mogelijk gevolg: stress, ontevredenheid, schuldgevoelens en meer.

4. Je maakt een bewuste keuze voor een rol.

Je kiest om het conflict open te trekken: Je steunt openlijk je team, ook al levert je dat problemen op met de directie. Of je gaat als moeder minder werken, ook al krijg je waarschijnlijk een heleboel opmerkingen, verdien je minder en worden je loopbaankansen lager.

Gevolg: meer helderheid, maar ook sancties/negatieve gevolgen, die je moet kunnen hanteren.

Herken je een van deze reacties?

Rolconflicten zijn niet te vermijden. Maar je kunt er wel wat aan doen om ze draaglijker te maken.

Duidelijkheid is hierbij een sleutelwoord, maar ook afstand en leren omgaan met dubbelzinnigheid. De volgende punten zijn geen stappenplan, maar elementen die je in verschillende situaties kunnen helpen.

1. Maak je voor jezelf duidelijk welke rollen je hebt.

Schrijf op wat je allemaal wilt en moet doen: bijvoorbeeld succesvolle professional, de man die geen fouten maakt, goede vriend, luisterende partner, leuke feestganger, strenge ouder, lieve ouder, slimme collega, grappenmaker die alles luchtig houdt … Hoeveel rollen zijn het? Passen ze bij elkaar? Waar wel en waar niet?

2. Onderzoek, welke verwachtingen vanuit elke rol gesteld worden aan je.

Sommige van jouw rollen moet je vervullen. Andere mag je vervullen, en weer andere hoef je niet te vervullen, maar wil je misschien wel, bijvoorbeeld omdat ze belangrijk voor je zelfbeeld, je identiteit.

En sommige kun je vast weglaten! Dat is vaak een opluchting.

Al deze rollen zijn gekoppeld aan verwachtingen van jezelf of anderen, wat druk kan opleveren. Dus

• Welke verwachtingen koppel jij aan je rollen?
• Welke verwachtingen koppelen andere aan jouw rollen? Denk je dat, of is het ook echt zo? Toets het!
• Zijn de verwachtingen duidelijk en realistisch?
• In hoeverre spreken ze elkaar tegen?

3. Bekijk ook de rolconflicten waar de ander mee te maken heeft.

Net zo goed als jij hebben ook andere last van rolconflicten. Dat kan de samenwerking moeilijk maken, maar het kan ook een krachtige motor zijn om de samenwerking te verbeteren door wederzijds begrip en een gezamenlijk zoektocht naar oplossingen.

• Kunnen rolconflicten het gedrag (van je collega, je partner, je klant) verklaren?
• Wat betekent dat voor de situatie en voor de behoeftes van de ander en jou?
• Zijn er andere oplossingen denkbaar, die voor beide voordelen hebben?

4. Ga met elkaar in gesprek.

Zijn meerdere mensen betrokken bij mogelijke rolconflicten?

• Leg het op tafel en bespreek het met elkaar!
• Onderzoek of jullie eisen of verwachtingen aangepast kunnen worden.
• Alleen al wederzijds begrip helpt vaak enorm.
• En misschien kunnen jullie elkaar ondersteunen?

5. Het aanpakken van rolconflicten begint ook bij jezelf.

• Hoe komt het dat bepaalde verwachtingen zo belangrijk of zo bedreigend zijn voor je dat je ze per se moet vervullen?
• Heeft het te maken met je eigen geschiedenis of met lastige ervaringen?*
• Als dat zo is: wat betekent dat voor je manier van handelen?

*Bijvoorbeeld mensen die op school gepest werden, eisen vaak enorm veel van zich zelf. Onbewust geloven ze dat ze, als ze het maar goed genoeg doen, niet weer gepest worden. Ook al zijn ze nu volwassen, bepaalt hun oude angst veel van wat ze nu doen.

Het loont om dat soort processen bij jezelf te onderzoeken, wellicht met behulp van coaching. Even sparren hierover? Maak dan afspraak voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek.

6. Ook bij rolconflicten geldt (zoals zo vaak): meer afstand helpt.

Vraag jezelf af:

• Moet [dat wat je denkt te moeten doen] ook echt gebeuren?
• Kan het ook anders?
• Wiens verwachtingen spelen hier – die van jou, die van je omgeving?
• Gaat het bij de verwachtingen om plichten of om wensen?
• Wat zou je tegen een ander zeggen in jouw situatie?

7. Accepteer je rolconflicten: ze zijn normaal.

Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Maar het helpt wel. Je vergroot daarmee je “Ambiguitätstoleranz”, zoals de Duitstaligen dat noemen: je tolerantie voor dubbelzinnigheid en onduidelijkheid. Dat heeft deels met je persoonlijkheid te maken, maar je kunt het tot op zekere hoogte ook leren.

• Onderzoek wat je helpt om dubbelzinnigheid beter te kunnen dragen.
• Begrijpen wat er gebeurt kan al veel helpen.
• Van sommige rolconflicten heb je minder last dan van anderen. Wat doe je dan anders? Kun je dat ook elders toepassen?

Het is je vast ook opgevallen: rolconflicten zijn een complex probleem met weinig makkelijke oplossingen. Maar vergis je niet: je kunt er wel degelijk iets aan doen!

Hoe heb jij een rolconflict kunnen oplossen?

Op 17 december lees je meer over stressoorzaak 3: sociaal onvaardig management, en hoe je daar beter mee kunt omgaan. 

Mis het niet en schrijf je nu in! (vul rechtsboven alleen je voornaam en je emailadres in. Meer is niet nodig.)

Wil je weten wat de andere 6 oorzaken ook al weer waren? Hier staan ze.